بارداری خارج از رحم

اگر تخمک لقاح یافته در هر جای دیگری غیر از داخل رحم جایگزین شود، بارداری نابجا یا خارج از رحم اتفاق می افتد. حدود 50 درصد حاملگی ها به اینصورت پایان می یابند.

در حالت عادی بعد از اینکه تخمک بارور می شود به حرکت خود که از تخمدان شروع شده بود ادامه می دهد تا از لوله به رحم برسد و بر روی دیواره حفره رحمی جایگزین شود. اگر به دلایل مختلف مثل تنگی لوله های رحمی بر اثر چسبندگی ناشی از عفونت یا جراحی های شکمی این حرکت متوقف شود، تخم لقاح یافته ممکن است در محل تنگی لانه گزینی کرده و به رشد خود ادامه دهد. از آنجا که اکثر بارداریهای خارج رحمی در یکی از لوله های رحم رخ می دهند آنرا بارداری لوله ای نیز می نامند. با احتمال بسیار کم ممکن است بارداری خارج رحمی در محلهای دیگری نیز دیده شود. سایر مکان های احتمالی جایگزینی عبارتند از : تخمدان، دهانه رحم و یا بخش های دیگر شکم، در موارد نادر همراه با یک بارداری رحمی یک تخم دیگر نیز در جایی خارج از رحم جایگزین می شود؛ البته این اتفاق در IVF که تخمکها بطور مصنوعی لقاح یافته و به داخل رحم تزریق می شوند دیده می شود.

هیچ راهی برای جابجایی محل تخم و انتقال و کاشتن آن در رحم وجود ندارد بنابراین تنها راه درمان ختم حاملگی است. اگر بارداری خارج رحمی به موقع تشخیص داده نشود و مورد درمان قرار نگیرد، با رشد سلولی و بزرگ شدن جنین احتمال پارگی لوله های رحمی وجود دارد. این واقعه با درد شدید و خونریزی همراه است و یک اورژانس پزشکی محسوب می شود. متاسفانه در چنین حالتی آسیب جدی یا از دست دادن کامل لوله رحمی اتفاق می افتد.  در این شرایط اگر درمان سریع مقدور نباشد خونریزی شدید داخلی حتی منجر به مرگ نیز خواهد شد.

عوامل افزایش‌دهندهٔ حاملگی خارج رحم

حاملگی خارج رحم ممکن است برای هر زنی رخ دهد، حتی اگر آنها فاقد عوامل خطرساز شناخته‌شده برای این عارضه باشند. با این حال، برخی زنان بیشتر در معرض ابتلا هستند. برخی از عواملی که احتمال حاملگی خارج رحم را افزایش می‌دهد عبارت است از:

جراحی‌های مشکل لوله‌های رحم: جراحی‌های مرتبط با مشکل لوله‌های رحم یکی از علت‌های احتمال وقوع حاملگی خارج رحم است.

سابقۀ قبلی حاملگی خارج رحم: پس از تجربۀ حاملگی خارج رحم، احتمال وقوع مجدد آن در بارداری بعدی ۱۰ درصد است. اگر سابقۀ دو یا چند حاملگی خارج رحم داشته باشید، احتمال وقوع مجدد آن حداقل یک به چهار است.

عفونت در دستگاه تناسلی فوقانی: این بیماری به نام التهاب لگن (PID) نامیده می‌شود و اغلب به دلیل درمان نشدن بیماری‌های آمیزشی مانند سوزاک یا کلامیدیا ایجاد می‌شود. با توجه به این که در برخی موارد این بیماری هیچ علامتی ندارد، ابتلا به هر یک از بیماری‌های آمیزشی می‌تواند خطر ابتلا به حاملگی خارج رحم را افزایش دهد، حتی اگر شما از وجود بیماری التهابی لگن آگاه نباشید.

مسائل مربوط به باروری: ناباروری در مواردی به دلیل آسیب‌دیدگی لوله‌های رحم است. اگر در زمان درمان این نوع ناباروری باردار شوید، احتمال وقوع حاملگی خارج رحم بیشتر از حالت عادی خواهد بود.

ابتلا به آندومتریوز: این بیماری ممکن است باعث ایجاد زخمی شود که بر لوله‌های رحم تأثیر بگذارد و خطر بروز حاملگی خارج رحم را افزایش دهد.

بارداری بعد از ۳۵ سالگی: افزایش سن، خطر حاملگی خارج رحم را افزایش می‌دهد. این امر می‌تواند به دلیل تغییر در نحوۀ عملکرد لوله‌ها با افزایش سن زنان باشد.

مصرف دخانیات: مصرف سیگار می‌تواند خطر حاملگی خارج رحم را افزایش دهد. اعتقاد بر این است که مصرف سیگار عملکرد طبیعی لوله‌های رحم را مختل می‌کند.

چه عواملی می تواند خطر بارداری خارج رحمی را افزایش دهد؟

بارداری خارج رحمی در هر خانم در دوره فعالیت جنسی ممکن است رخ دهد، اما بعضی شرایط احتمال وقوع آنرا افزایش می دهد.

در 10 سال گذشته، تعداد بارداری های خارج رحمی تقریبا سه برابر شده است و اگر شما شرایط زیر را داشته باشید این احتمال بالا می رود:

* بارداری بعد از بستن لوله ها (یک جراحی برای جلوگیری از باردرای دائم)

* انجام هر نوع عمل جراحی در ناحیه لگن. بخصوص اگر بعد از بستن لوله های رحمی با انجام یک جراحی دیگر اقدام به باز کردن آنها کرده باشید این خطر بسیار زیاد است. با این حال بعد از جراحی های کیست تخمدان و فیبروم، برداشتن آپاندیس، یا حتی سزارین قبلی این احتمال بالا می رود.

* سابقه بارداری خارج رحمی

* اگر مادر شما حین بارداری شما داروی دی اتیل استیل بسترول یا DES مصرف کرده باشد.

* اگر در حین داشتن IUD باردار شده باشید. معمولا IUD یک روش خوب جلوگیری از بارداری است و تا 99 درصد مانع از بارداری می شود. نکته مهم این است که اثر جلوگیری آن در بارداری های داخل رحمی است. بنابراین وجود IUD باعث بارداری خارج رحمی نمی شود بلکه اگر قرار باشد بارداری خارج رحمی اتفاق بیافتد به احتمال کمتری از یک بارداری طبیعی می تواند از آن جلوگیری کند.

* آسیب دیدگی لوله ها ناشی از ابتلا به عفونتهایی که می توانند موجب التهاب و عفونت لگن یا PID شوند. بیماریهای مقاربتی بخصوص عفونت با کلامیدیا و بیماری سوزاک حتی اگر علائم واضحی برای شما نداشته باشند ممکن است سبب درگیری لوله ها شوند.

* اگر قبلا تشخیص ناباروری برای شما داده شده و یا درمان شده اید. از آنجا که برخی از ناباروری ها به علت اختلال در لوله های رحم رخ می دهند،  در اینصورت شما نسبت به افراد عادی احتمال بیشتری برای بارداری خارج رحمی دارید.

* احتمال وقوع بارداری خارج رحمی در خانمهای مسن تر بیشتر است. برخی مطالعات نشان می دهد که کشیدن سیگار و استفاده مرتب از دوش واژینال نیز این خطر را افزایش می دهند.

با دیدن چه علائمی باید به بارداری خارج رحمی شک کرد؟

علائم بارداری خارج رحمی معمولا در هفته های 6 و 7 حاملگی توسط خانمهای باردار کشف می شوند، اگر چه برخی نیز این علائم را حدود هفته چهارم دارند. در گروهی نیز بارداری خارج رحمی تا قبل از اینکه سونوگرافی سه ماهه اول بارداری انجام شود تشخیص داده نمی شود.

علائم ممکن است از فردی به فرد دیگر تفاوت داشته باشد و این بستگی به محل قرار گیری تخم نیز دارد. بهترین حالت این است که بارداری خارج رحمی در مراحل اولیه و با کمترین علائم تشخیص داده شود تا از خطر پارگی لوله و خونریزی شدید جلوگیری بعمل آید. با این حال گاهی علائمی واضحی وجود ندارد. در بارداری خارج رحمی معمولا تستهای خانگی حاملگی مثبت نمی شوند، بنابراین اگر ظن قوی به حاملگی دارید و حتی بعد از تاخیر در پریود تست شما مثبت نشده است بهتر است برای انجام بررسی به پزشک مراجعه کنید.

اگر هر یک از علایم زیر را بخصوص در 12 هفته اول بارداری مشاهده کردید فورا با پزشک خود تماس بگیرید:

* درد یا گرفتگی در ناحیه شکم یا لگن. معمولا درد ناگهانی، ثابت و شدید است اما ممکن است در اوائل بصورت گهگاه و متوسط باشد. ممکن است درد را فقط در یک سمت از شکم احساس کنید و نیز می تواند به قسمتهای دیگر هم کشیده شود. احتمالا تهوع و استفراغ نیز به همراه دارد.

* درد بخش تحتانی شکم به هنگام لمس یا زمانی که سرفه می کنید یا در حین حرکات روده ها و اجابت مزاج.

* خونریزی یا لکه بینی قهوه ای. ممکن است فکر کنید که پریود شده اید بخصوص اگر انتظار بارداری نداشته باشید. خونریزی ممکن است بصورت مداوم یا منقطع باشد.

* درد شانه در یک سمت بخصوص وقتی که دراز می کشید بدلیل پاره شدن لوله و تحریک صفاق در ناحیه ای بین سینه و شکم رخ می دهد. این علامت برای اقدام در جهت درخواست درمان سریع پزشکی بسیار مهم است.

* اگر لوله رحم پاره شود ممکن است ضعف، گیجی یا غش کردن بدلیل از دست دادن خون و شوک نیز رخ دهد.

بارداری خارج رحمی چطور تشخیص داده می شود؟

از آنجا که امکان وجود بسیاری از علایم فوق در یک بارداری طبیعی نیز هست، تشخیص بارداری خارج رحمی برای پزشک آسان نیست. بنابراین از روشهای زیر در تشخیص آن کمک گرفته می شود:

آزمایش خون و اندازه گیری مقدار HCG در خون. در یک بارداری طبیعی مقدار گنادوتروپین جفتی انسانی HCGبه سرعت افزایش می یابد و اگر سطح HCG آن طور که انتظار می رود افزایش نیابد، به وجود نوعی بارداری غیر طبیعی مشکوک می شویم. در صورت وجود بارداری خارج رحمی، ممکن است سطح HCG افزایش یابد ولی در سونوگرافی، هیچ نشانه ای مبنی بر بارداری درون رحم دیده نمی شود.

معاینه داخلی از طریق واژن. احتمالا دهانه رحم بسیار دردناک بوده و ممکن است در معاینه توده ای در ناحیه لوله ها و خارج از رحم لمس شود.

سونوگرافی. سونوگرافی راه خوبی برای تشخیص بارداری خارج رحمی است. ممکن است با سونوگرافی بتوان بارداری لوله ای را درون لوله فالوپ مشاهده کرد. پزشک ممکن است بدلیل پارگی لوله یا خونریزی، مقداری خون در حفره شکم ببینید و یا توده ای در ناحیه لوله فالوپ یا تخمدان قابل مشاهده باشد.

ممکن است حتی با نجام آزمایشات فوق تشخیص قطعی امکانپذیر نباشد. گاهی در سقط نیز علائمی مشابه دیده می شود. بنابراین ممکن است پزشک فرد را تحت نظر بگیرد یا درخواست لاپاروسکوپی نماید. با استفاده از لاپاروسکوپی، بهتر می توان بارداری خارج رحمی را تشخیص داد. برش های بسیار کوچکی در ناحیه ناف و بخش تحتانی شکم ایجاد می شود و پزشک داخل شکم و اعضای لگنی را با وسیله کوچکی به نام لاپاروسکوپ مشاهده می کند. با این روش می توان محل بارداری خارج رحمی را پیدا نمود.

بارداری خارج رحمی چطور درمان می شود؟

روش درمان به زمان تشخیص و اینکه تشخیص چقدر قطعی باشد و همچنین به اندازه جنین و تکنیکهای در دسترس بستگی دارد و هدف پزشک خارج کردن جنین و حفظ توانایی باروری است.

درمان این عارضه با دقت در تشخیص آن، بزرگی جنین و امکانات موجود پزشکی در ارتباط است. روش‌های درمانی حاملگی خارج رحم در زیر آمده است:

درمان دارویی: اگر پزشک تردیدی در مورد حاملگی خارج رحم نداشته باشد و جنین نیز نسبتاً کوچک باشد، ممکن است پزشک از درمان دارویی استفاده کند. در این روش دارویی به نام متوترکسات (Methotrexate) برای فرد تجویز می‌شود. این دارو که از طریق عضله تزریق می‌شود، به وسیلۀ جریان خون به جنین می‌رسد و باعث توقف رشد سلول‌های جفت و در نتیجه پایان یافتن بارداری می‌شود و با گذشت زمان، سلول‌های جنین جذب بدن شما می‌شود. با آغاز اثربخشی دارو، ممکن است کمی درد شکم یا گرفتگی ماهیچه‌ها و احتمالاً تهوع، اسهال و استفراغ داشته باشید.

در این مدت باید از مصرف الکل، مسکن‌های غیراستروئیدی ضدالتهابی مانند ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن و هر مولتی‌ویتامین یا مکمل دیگر حاوی فولیک اسید و همچنین رابطۀ جنسی، فعالیت‌های شدید و نور خورشید پرهیز شود. پس از آن، برای بررسی سطح هورمون hCG و اطمینان از حذف حاملگی خارج رحم باید چند آزمایش خون انجام شود. این آزمایش‌ها تا زمانی که سطح هورمون به صفر برسد، معمولاً چند هفته ادامه خواهد یافت. اگر در مدت درمان دارویی، هر گونه نشانه‌ای مانند درد شدید شکم، درد شانه، خونریزی شدید یا نشانه‌های شوک مانند نبض ضعیف، تپش قلب، رنگ‌پریدگی پوست، سرگیجه یا غش داشتید، فوراً با اورژانس تماس بگیرید.

جراحی لاپاراسکوپی: اگر فرد در مرحله‌ای از بارداری باشد که دیگر درمان دارویی مؤثر نیست یا درد و خونریزی داخلی شدید وجود داشته باشد یا فرد مبتلا به بیماری‌ای است که امکان استفاده از درمان دارویی امکان‌پذیر نباشد، نیاز به عمل جراحی است. اگر وضعیت فرد پایدار باشد و جنین نیز به اندازۀ کافی کوچک باشد، می‌توان آن را از طریق جراحی لاپاراسکوپی خارج کرد. متخصص زنان و زایمان می‌تواند لوله‌های رحم را با استفاده از دوربین کوچکی که از طریق برش باریک ناف وارد شکم شده است، بررسی و در صورت نیاز، جنین یا بافت باقی‌مانده را خارج کند. در این روش، امکان حفظ لوله‌های رحم وجود دارد.

با این حال اگر آسیب لوله‌ها جدی باشد یا فرد خونریزی شدیدی داشته باشد، ممکن است نیاز به خارج کردن لولۀ رحم نیز باشد. جراحی لاپاراسکوپی نیاز به بیهوشی عمومی، تجهیزات ویژه و جراح باتجربه دارد و بهبودی کامل آن در حدود یک هفته به طول می‌انجامد. در این روش نیز مانند درمان دارویی، نیاز به چند آزمایش خون پس از عمل جراحی برای بررسی سطح هورمون hCG و اطمینان از حذف کامل حاملگی خارج رحم است. این آزمایش‌ها تا زمانی که سطح هورمون به صفر برسد، حدود چند هفته ادامه خواهد یافت.

جراحی شکمی: در برخی موارد، در صورت وجود زخم گسترده یا خونریزی شدید در شکم و همین‌طور اگر جنین بیش از حد بزرگ باشد، نمی‌توان از تکنولوژی لاپاراسکوپی استفاده کرد. در این حالت، نیاز به عمل جراحی شکمی دارید. برای این عمل، داروی بیهوشی به شما تزریق می‌شود و متخصص زنان و زایمان پس از باز کردن شکم، جنین را از آن خارج می‌کند. در این روش نیز مانند جراحی لاپاراسکوپی، امکان حفظ یا خارج کردن لولۀ رحم بسته به وضعیت بیماری است. پس از عمل، نیاز به شش هفته استراحت دارید. در زمان التیام زخم ممکن است احساس نفخ و درد شکم یا ناراحتی داشته باشید.

اگر Rh خون مادر منفی باشد، پس از درمان حاملگی خارج رحم، پادتن Rh به شما تزریق خواهد شد، مگر این که Rh خون پدر کودک نیز منفی باشد.

آیا بعد از یک بارداری خارج رحمی می توان یک بارداری طبیعی و سالم را تجربه کرد؟

بله. هر چه زودتر بارداری خارج رحمی تشخیص داده و درمان شود صدمات کمتری به لوله های رحم وارد شده و شانس یک حاملگی عادی را در آینده افزایش می دهد. حتی اگر خانمی یکی از لوله هایش را از دست بدهد باز هم می تواند مادامی که یک لوله رحم سالم دارد بطور عادی باردار شود. با این حال در آینده به محض آگاهی از بارداری باید به پزشک خود اطلاع دهد تا سونوگرافی زودهنگام و بررسی های لازم انجام شود.

جای امیدواری است که اگر تحت شرایطی خانمی هر دو لوله رحم خود را از دست بدهد، می تواند از روشهای درمان ناباروری مانند IVF برای قرار دادن تخمک لقاح یافته در محل مناسب استفاده کند و دوران بارداری را بگذراند.

احتمال وقوع یک بارداری خارج رحمی دیگر چقدر است؟

بطور کلی این احتمال حدود 10 تا 15 درصد است، بسته به اینکه علت اولین بارداری خارج رحمی چه بوده و از چه روش درمانی استفاده شده است. در واقع اگر دلیل اولیه شما عفونت و انسداد لوله ای باشد ممکن است همان تاثیر را بر لوله رحم دیگر شما گذاشته باشد و در این حالت ممکن است احتمال وقوع مجدد آن به 85 تا 90 درصد نیز برسد.پ

با غم از دست دادن و سوگ ناشی از این حادثه چه باید کرد؟

این تجربه ممکن است برای شما خیلی ناراحت کننده باشد، به هر حال شما یک بارداری را از دست داده اید و این برایتان سخت است که بخواهید دوباره حامله شوید. بعلاوه ممکن است تحت یک عمل جراحی قرار گرفته باشید و در دوران نقاهت آن بسر می برید و تغیرات هورمونی سریع نیز ممکن است حالت کلافگی و افسردگی در شما ایجاد کرده باشد. بنابراین بهتر است قبل از اینکه بخواهید دوباره باردار شوید فرصت کافی به خود بدهید تا از نظر جسمی و بخصوص از نظر عاطفی به وضعیت مطلوبی برسید. بسیاری از متخصصین توصیه می کنند که حداقل 3 ماه صبر کنید تا بدن شما شرایط سلامتی را بدست آورده باشد. (به یاد داشته باشید که ریسک بارداری خارج رحمی مجدد حتی بعد از این 3 ماه کاهش نمی یابد و به عواملی بستگی دارد که قبلا به آن اشاره شد.) به هر حال ممکن است شما برای بارداری بعدی بسیار مشتاق باشید و یا برعکس وحشت زده و محتاط شوید.

در عین حال همسر شما نیز ممکن است غمگین باشد و احساس درماندگی کند و در این شرایط نداند که چطور باید عواطف خود را بیان کرده و از شما نیز حمایت کند. این واقعه ممکن است زندگی مشترک شما را تحت فشار قرار دهد و از سوی دیگر ممکن است بتوانید از این فرصت برای نزدیکتر شدن به هم استفاده کنید؛ بیشتر در مورد احساسات و نگرانیهایتان و آنچه فکر می کنید با یکدیگر صحبت کنید. خیلی خوب است اگر به یک مشاور روانشناسی یا روانپزشک برای کمک در تسریع بهبودی از این سوگ مراجعه کنید.

چگونه می توان از بارداری های خارج رحمی پیشگیری کرد؟

– بانوان عزیز باید نظارت کامل بر بهداشت بارداری خود داشته باشند، مخصوصا اگر باردار هستند و یا به زودی قصد باردار شدن را دارند، باید از هر گونه بیماری های منتقله از راه جنسی مانند سوزاک و … پیشگیری کنند.

– از هر گونه شرایطی که منجر به زخم و آسیب لوله های فالوپ می شود، پرهیز کنند.

– اگر قصد باردار شدن دارید و در عین حال سیگار مصرف می کنید، باید بدانید خود را در معرض خطر بارداری خارج رحمی قرار می دهید.

 – اگر سابقه ابتلا به PID  (عفونت لگن) و آندومتریوز و یا جراحی های ناحیه شکمی دارید، خطر شما برای ابتلا به بارداری خارج رحمی افزایش یافته است.

بنابراین بهتر است قبل از بارداری و اوایل بارداری شرایط خود را در زمینه بارداری افزایش دهید.

– باید با علائم بارداری خارج رحمی آشنا باشید و در صورت مواجهه با علائم آن، فورا به پزشک مراجعه کنید.

– اگر در گذشته سابقه ابتلا به بارداری خارج رحم را داشته اید، باید قبل از اقدام برای بارداری مجدد تحت نظر پزشک زنان قرار بگیرید.

– اگر تست بارداری شما مثبت شده است و در عین حال خونریزی دارید و یا علایم گفته شده در بالا را تجربه می کنید، باید به پزشک مراجعه کنید تا متخصص زنان به معاینات ناحیه لگن شما بپردازد و در صورت صلاحدید، سونوگرافی واژینال را به شما پیشنهاد دهد.